Charles Simic laureatem Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta 2014
Charles Simic (właśc. Dušan Simić) urodził się 9 maja 1938 r. w Belgradzie.
Jego najwcześniejsze wspomnienia związane są z II wojną światową, bombardowaniem i zajęciem rodzinnego miasta przez wojska niemieckie. Ojciec Simica po zakończeniu wojny, obawiając się represji ze strony władz komunistycznych, uciekł do Włoch, skąd wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. W roku 1953 jego żonie udało się uzyskać zgodę na wyjazd reszty rodziny z Jugosławii: będąc 15-latkiem Simic znalazł się w Paryżu, by rok później udać się w podróż do Ameryki i – po krótkim pobycie w Nowym Jorku – wraz z ojcem osiedlić się w Chicago.
Wiersze (pisane od początku w języku angielskim) publikował już pod koniec lat 50., jednak pierwszy tom jego poezji, „What the Grass Says” ukazał się dopiero w roku 1967. W swoich utworach stworzył unikalne połączenie surrealnej wyobraźni (pozwalającej mu np. odkrywać utajone życie takich przedmiotów jak łyżka czy widelec), uwrażliwienia na dziwność, nieoczywistość świata, intensywnej ironii i błyskotliwego poczucia humoru z pamięcią o wydarzeniach historycznych, czułością wobec człowieka oraz klarownym językiem. A także realistycznego opisu amerykańskich realiów z wschodnioeuropejskim dziedzictwem grozy i przemocy. Jak pisał jego polski tłumacz, Stanisław Barańczak: „liczne w twórczości Simica wiersze, które w swojej sferze obrazowej czy tematycznej nie mogłyby się wręcz narodzić, gdyby nie powołał ich do życia realistyczny amerykański kontekst, stanowią tylko jedną stronę przenikającej całą tę twórczość podstawowej opozycji. Stronę drugą stanowią wiersze powołane do życia przez kontekst wschodnioeuropejskiego i wojenno-okupacyjnego dzieciństwa bohatera. O swoistości, oryginalności, inteligencji, dowcipie i sile wyrazu wierszy Simica decyduje przede wszystkim to, że odniesienia do realiów amerykańskich i wschodnioeuropejskich „występują nie osobno, ale we wzajemnym związku”, że „świadomość tych wierszy jest amerykańska, podświadomość – wschodnioeuropejska”.
Sam Simic mówił w wywiadzie udzielonym w 2011 roku „Tygodnikowi Powszechnemu”: „Uwielbiam mieszankę tragizmu i komizmu, albowiem z ich zderzenia powstaje obraz ludzkiej kondycji. Wciąż słyszymy o ludziach, którym wydaje się, że wiersz wywołujący śmiech należy do pośledniejszego sortu. Myślą – jakże niesłusznie! – że aby być poważnym i roztropnym, trzeba unikać śmiechu jak największego zła. Tymczasem ja kocham wiersze, w których spotykają się na pozór niepowiązane ze sobą rzeczy, wiersze przypominające teatr absurdu, które z podejrzliwością odnoszą się do poetyckich uczuć i podniosłej retoryki. Rozmyślnie je lekceważą. Gdy czytelnik spodziewa się papierowych kwiatów i sztucznych owoców, ja daję mu talerz kiełbasek i pikli”.
W tej samej rozmowie komentował kwestię zaangażowania poety w bieżące wydarzenia polityczne: „Poznałem wielu autorów, którzy pasjonowali się polityką, a jednak w swych wierszach nigdy nie odnosili się do współczesnych wydarzeń. Nie rozumiem tego. Dorastałem w ogarniętym wojną Belgradzie, co sprawia, że nie potrafię sobie nawet wyobrazić sytuacji, w której jakiś współczesny konflikt militarny, okupacja czy nawet zwykłe polityczne naciski wypadają poza granice mojej uwagi”.
Błyskotliwa kariera literacka Simica rozpoczęła się w połowie lat 70., dziś – jak uważa juror Nagrody Herberta, niemiecki poeta i wydawca Michael Krüger – „Jego dzieło jest doskonałym poetycko, ironicznym i oszczędnym w słowach komentarzem na temat naszego świata, pełnego antagonizmów i sprzeczności. Jest już powszechnie uważany za jednego z najznakomitszych poetów i w Europie i w Ameryce.”
W cytowanym wywiadzie dla „Tygodnika Powszechnego” sam Simic mówi: „Moja wschodnioeuropejska edukacja była przez długi czas rozwijana i pogłębiana przez historyczne wydarzenia ostatnich 60 lat. W tym czasie potwierdziło się wiele moich pierwotnych przeczuć. Podam jeden przykład. Od ósmego roku życia wiem, że na wojnie giną przede wszystkim niewinni ludzie…”
Znakomity eseista, autor m.in. licznych błyskotliwych tekstów autobiograficznych (których polski wybór znaleźć można w tomie „Madonny z dorysowaną szpicbródką”…), Simic regularnie pisze o poezji na łamach „The New York Review of Books”. Poświęcił szereg artykułów twórczości Czesława Miłosza, Zbigniewa Herberta, Adama Zagajewskiego i innych polskich poetów, jest również autorem wstępu do amerykańskiego wydania „The Collected Prose” Zbigniewa Herberta w przekładzie Alissy Valles (2010).
Edward Hirsch, amerykański poeta i członek jury Nagrody Herberta, wskazuje, iż „podobnie jak Zbigniewa Herberta, specjalnością Simica jest tragikomedia. Jest on wyczulonym na paradoks filozofem, pełnym sceptycyzmu wizjonerem. Sarkastyczne poczucie humoru łączy z dogłębną świadomością tragiczności ludzkiego losu. Dzięki tym wartościom potrafi jednocześnie inspirować poetów na całym świecie oraz poruszać czytelników, przypominając im, czym jest – godne swego miana – człowieczeństwo”.
Jak zauważa z kolei Michael Krüger, „poświęcone poezji eseje Simica są nie tylko drobiazgową i pasjonującą kroniką dziejów współczesnego wiersza, ale także krzepiącym źródłem argumentów uzasadniających, dlaczego poezja ma wciąż dla nas fundamentalne znaczenie”.
W wywiadzie udzielonym pismu „Paris Review” Simic wyjaśniał przy tym, iż „nie istnieją żadne sprawdzone metody przygotowania się do zawodu poety. Cztery lata pracy w charakterze grabarza z tomikiem wierszy lub traktatem filozoficznym w kieszeni przydadzą się równie dobrze jak studia na renomowanym uniwersytecie”. On sam zaś pisze, by „drażnić Boga i rozśmieszać śmierć. Piszę, bo nigdy nie jestem zadowolony z tego, co napisałem wcześniej. Piszę bo chcę, by wszystkie kobiety świata zakochały się we mnie…”
Jako tłumacz, Simic wprowadził do amerykańskiego życia literackiego takich bałkańskich poetów jak Vasko Popa czy Tomaž Šalamun, jest też m.in. twórcą antologii współczesnej serbskiej poezji „Horse Has Six Legs” (1992).
Ma na swoim koncie najbardziej prestiżowe artystyczne wyróżnienia, takie jak Ingram Merrill Foundation Fellowship, MacArthur Fellowship, Wallace Stevens Award, Frost Medal i International Griffin Poetry Prize, a także Nagrodę Pulitzera oraz tytuł Poety Laureata Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Jest wreszcie Simic miłośnikiem oraz wybitnym znawcą jazzu i bluesa. Przez ponad 30 lat wykładał literaturę oraz creative writing na University of New Hampshire, obecnie jest emerytowanym profesorem tej uczelni. Mieszka w miejscowości Strafford w stanie New Hampshire, na Wschodnim Wybrzeżu Stanów Zjednoczonych.
W języku polskim ukazał się jego tom „Madonny z dorysowaną szpicbródką oraz inne wiersze, prozy poetyckie i eseje” w wyborze i przekładach Stanisława Barańczaka (Wydawnictwo a5, Poznań 1992).
Andrzej Franaszek, krytyk literacki oraz Sekretarz Nagrody im. Zbigniewa Herberta, komentuje: „W ostatnich latach, po śmierci Herberta, Miłosza i Szymborskiej, wobec zamilknięcia Stanisława Barańczaka i bardzo rzadkiego publikowania Ryszarda Krynickiego, polska poezja w dużej mierze przeszła pod sztandary lingwistycznej, skoncentrowanej na samym języku, awangardy. Często trafia w ten sposób w ślepy zaułek, tracąc porozumienie z odbiorcą, skazując się na środowiskowe, akademickie getto. Bardzo się cieszę, iż wybierając Charlesa Simica jury Nagrody niejako przypomina nam, że także dziś możliwe jest zrealizowanie w wierszu tych wartości, które pół wieku temu Zbigniew Herbert określił jako »bezinteresowność, zdolność kontemplacji, wizja utraconego raju, odwaga, dobroć, współczucie, pewna mieszanina rozpaczy i humoru«…”
Charles Simic opublikował m.in. tomy wierszy:
1967: „What the Grass Says”
1969: „Somewhere among Us a Stone is Taking Notes”
1971: „Dismantling the Silence”
1972: „White”
1974: „Return to a Place Lit by a Glass of Milk”
1976: „Biography and a Lament”
1977: „Charon’s Cosmology”
1978: „Brooms: Selected Poems”
1978: „School for Dark Thoughts”
1980: „Classic Ballroom Dances”
1982: „Austerities”
1983: „Weather Forecast for Utopia and Vicinity”
1985: „Selected Poems, 1963–1983”
1986: „Unending Blues”
1989: „Nine Poems”
1989: „The World Doesn’t End: Prose Poems”
1990: „The Book of Gods and Devils”
1992: „Hotel Insomnia”
1994: „A Wedding in Hell: Poems”
1995: „Frightening Toys”
1996: „Walking the Black Cat: Poems”
1999: „Jackstraws: Poems”
2001: „Night Picnic”
2003: „The Voice at 3:00 A.M.: Selected Late and New Poems”
2004: „Selected Poems: 1963–2003”
2005: „Aunt Lettuce, I Want to Peek under Your Skirt”
2005: „My Noiseless Entourage: Poems”
2006: „Monkey Around”
2008: „60 Poems”
2008: „That Little Something: Poems”
2008: „Monster Loves His Labyrinth”
2008: „Army: Memoir. In preparation”
2010: „Master of Disguises”
2013: „New and Selected Poems: 1962-2012”
a także książki prozatorskie:
1985: „The Uncertain Certainty: Interviews, Essays, and Notes on Poetry”
1990: „Wonderful Words, Silent Truth”
1992: „Dime-Store Alchemy: The Art of Joseph Cornell”
1994: „The Unemployed Fortune-Teller: Essays and Memoirs”
1997: „Orphan Factory: Essays and Memoirs”
2000: „A Fly in the Soup: Memoirs”
2003: „The Metaphysician in the Dark”
2008: „The Renegade”